KSIĘGA mistrza
Produkty Oyakata
PODRÓŻE PO JAPONII
JAK WYGLĄDA TRADYCYJNY, JAPOŃSKI DOM?
Charakterystyka tradycyjnego domu japońskiego
Japoński dom tradycyjny nazywa się minka, co oznacza „dom ludzi”. Zamieszkiwany był przez niższe klasy społeczne, czyli przez rolników, rzemieślników i kupców. Pod nazwą minka kryją się budynki o zróżnicowanych cechach wynikających z tradycji lokalnych. Można jednak wyróżnić dwa rodzaje takich domów: domy wiejskie (nouka) oraz domy miejskie (matiya). Zawsze jednak układ przestrzenny wewnątrz jest podobny.
Bardzo charakterystycznym elementem japońskich domów jest dach. Swoim wyglądem przypomina dłonie modlącej się osoby, które zbiegają się pod kątem 60 stopni – takie nachylenie zapewnia łatwe odprowadzanie deszczu i uniemożliwia zaleganie śniegu, dzięki czemu dom jest skutecznie chroniony przed wilgocią. Forma dachów przypomina baldachim rozciągnięty nad pustą przestrzenią, oparty na ramie stworzonej z drewnianych podpór.
Minka zazwyczaj podzielona jest na dwie sekcje: przestrzeń z nieregularnie ubitym klepiskiem (doma), która ma charakter gospodarczy, oraz przestrzeń podniesioną ponad poziom ziemi o pół metra – część mieszkalna. Doma oddziela sferę prywatną od wspólnej, jest miejscem pracy, podczas gdy część mieszkalna stanowi strefę odpoczynku. Ponadto, stanowiąc część wejścia do domu, doma podkreśla związek domowników z tym, co zewnętrzne, z naturą. Z tego też powodu przestrzeń domu poszerzona jest o zadaszoną werandę (engawę), która będąc otwarta na ogród również zapewnia kontakt z przestrzenią zewnętrzną. W ciepłe dni ścianki dzielące ogród od domu są stale otwarte a podział na dom i ogród praktycznie zanika.
Centrum domu stanowi otwarte palenisko, będące symbolem domowego ogniska, nad którym dawniej zawieszony był kociołek do przygotowywania posiłków. Współcześnie również projektowana jest przestrzeń przeznaczona na źródło ciepła, w Japonii bowiem nie istnieje centralne ogrzewanie. W chłodniejsze dni mieszkańcy Kraju Kwitnącej Wiśni ogrzewają się przenośnym piecykiem (hibachi) oraz kotasu, które pełni współcześnie rolę dawnego paleniska znajdującego się poniżej poziomu podłogi. Kotasu jest rodzajem urządzenia grzewczego, które umieszcza się pod stolikiem tsukue w tradycyjny sposób, czyli we wgłębieniu ukrytym pod podłogą.
Materiały
Japończycy, którzy doświadczyli wielu trzęsień ziemi tworzyli domy, które w łatwy sposób można było odbudować, dlatego wykorzystywali tanie, naturalne i łatwo dostępne materiały budowlane. Konstrukcja była więc zazwyczaj wznoszona z drewna, fundamenty z kamienia. Co ciekawe, konstruktorzy starali się nie używać w budynkach gwoździ i stosować budulec całkowicie naturalny, aby minimalizować wpływ na środowisko.
Dach pokrywany był słomą i trawą, choć pojawiają się też dachy pokryte dachówką z palonej gliny. Jego znaczne wysokości wynikające z konstrukcji pozwalały na zagospodarowanie poddasza na przestronne magazyny. Bambus i glina używane były do ścian zewnętrznych.
Zasady projektowania wnętrza japońskiego domu
Przestrzeń dla Europejczyków postrzegana jest w kategorii opozycji zamknięte-otwarte, wewnątrz i zewnątrz. Jednak Japończycy patrzą na wnętrze mieszkań zupełnie inaczej – przestrzeń jest ruchoma i płynna stąd przeźroczystości, lekkie konstrukcje i materiały wykończeniowe. Można powiedzieć, że wnętrze japońskiego domu projektuje się zarządzając pustką, która jest ograniczana przesuwnymi ekranami i lekkimi meblami tak, aby otwarte wnętrza można było na nowo kreować w zależności od potrzeb. Swobodne modyfikowanie przestrzeni ruchomymi ścianami ma znaczenie funkcjonalne – zimą pozwala wydzielić mniejsze przestrzenie, które łatwiej ogrzać, latem ułatwia wentylację – forma podąża za funkcją.
Cechą charakterystyczną dla japońskich wnętrz jest także asymetria, bardzo silnie zakorzeniona w kulturze japońskiej i podkreślając związek z naturalną, asymetryczną przyrodą.
Zaskakujący może być praktycznie całkowity brak mebli. Jeśli już jakieś się pojawią są bardzo niskie, zapewniając swobodne przepływanie „ma”, czyli pustki. Wystrój wnętrza tworzy układ słupów i krokwi oraz rozciągnięty na nich papier ryżowy, przez który prześwituje światło. Podłoga jest pusta i pokryta słomianymi matami. W tradycyjnych domach nie znaleźlibyśmy nawet łóżek, mieszkańcy spali na materacach chowanych w ciągu dnia do skrzyń.
W aranżacji wnętrz stosuje się tylko naturalne materiały takie jak drewno, papier, bambus. Naturalizm widoczny jest także w palecie barw – przeważają delikatne brązy, biele i szarości wzmocnione kontrastową czernią i czerwienią. Wnętrze buduje się także odpowiednim oświetleniem, którego źródło jest mało eksponowane i rozpraszane dzięki papierowym ekranom, które w zależności od swojej grubości nadają zróżnicowane efekty światłocieniowe.
Charakterystyczne elementy wnętrza japońskiego
Najbardziej typowym elementem wnętrza japońskiego jest prawdopodobnie tatami, czyli mata ze słomy ryżowej splecionej słomą trawy (igusa), o stałych proporcjach 90×180 cm. Jest to tak typowy element, że traktuję się go jako jednostkę powierzchni – Japończyk opisując metraż danej przestrzeni zapewne odniesie się do ilości mat („ten pokój ma powierzchnię 3 mat”). Należy pamiętać, że po tatami nie można chodzić w obuwiu. Na tatami kładzie się zabuton, czyli kolorowe poduszki będące odpowiednikiem europejskich krzeseł. Wraz z niskimi stolikami tworzą typowy, japoński salon.
Choć współcześnie Japończycy sypiają na „normalnych” łóżkach, zawsze w domu znajdzie się futon, czyli miękki materac, proponowany gościom, którzy zostają na noc. Futon wykonany jest przeważnie z bawełny i swoją budową zapewnia prawidłowe ułożenie kręgosłupa.
Tokonoma to nisza, która ma podwyższoną podłogę. Pierwotnie służyła jako domowy ołtarz, współcześnie eksponuje się w tym miejscu malarstwo dekoracyjne, kaligrafię i ikebanę. Na przeciwko tokonomy usytuowana jest druga nisza z półkami, chigai-dana, która służy za domową bibliotekę.
Wspomniana już fusuma to przesuwne drzwi służące jako przegroda w pokoju, lub jako drzwi do szafy. Na ramie, wykonanej z drewna, przyklejony jest z obu stron nieprzezroczysty papier, który może być pokryty elementami ozdobnymi.
Choć obecnie Japonia uznawana jest za jeden z najbardziej technologicznie rozwiniętych krajów to uwielbienie do minimalizmu i natury nadal widoczne jest we współczesnych aranżacjach wnętrz japońskich domów. Szacunek dla naturalnych materiałów i swobodnie modyfikowanych przestrzeni czynią japońskie wnętrza miejscami pełnymi spokoju i harmonii a jednocześnie reprezentują design na najwyższym poziomie.
